Nghĩa Đàn xưa đã là một trong những "cái nôi" của người Việt cổ, với di chỉ khảo cổ Làng Vạc, những chiếc trống đồng biểu tượng rực rỡ của nền văn hoá Đông Sơn từ thuở các Vua Hùng dựng nước. Nghĩa Đàn là mảnh đất lành, nơi gặp gỡ, hội tụ của những nét văn hoá đặc sắc, những phương cách làm ăn của nhiều dân tộc, nhiều vùng miền đất nước.
Từ năm Minh Mệnh thứ 21 (1840), tổ chức hành chính Nghệ An được sắp xếp lại và lập thêm một số huyện. Phủ Quỳ Châu vốn trước có 2 huyện là Trung Sơn (Quế Phong) và Thuý Vân (tương đương phần lớn đất Quỳ Châu và Quỳ Hợp hiện nay) được chia ra và lập thêm một huyện mới: huyện Nghĩa Đường. Đến năm 1885, vua Đồng Khánh lên ngôi đã cho đổi tên huyện Nghĩa Đường thành Nghĩa Đàn (vì kỵ huý). Tên gọi Nghĩa Đàn có từ đó đến nay.
Từ khi thành lập đến nay, Nghĩa Đàn đã có 2 lần thay đổi lớn về địa giới hành chính. Ngày 19/4/1963, Hội đồng Chính phủ ra Quyết định số 52 -CP, cắt 10 xã của huyện Nghĩa Đàn để thành lập huyện Tân Kỳ và 3 xã cho huyện Quỳ Hợp. Ngày 15/11/2007, Chính phủ ban hành Nghị định số 164/2007/NĐ-CP điều chỉnh địa giới hành chính huyện Nghĩa Đàn để thành lập thị xã Thái Hoà. Giờ đây, Nghĩa Đàn có 22 xã và 01 thị trấn với 189 khối, xóm, bản; với diện tích gần 62 ngàn ha, dân số hơn 14 vạn người, bao gồm 3 dân tộc Kinh, Thái, Thổ cùng chung sống trong sự cố kết cộng đồng, trong đó, đồng bào dân tộc thiểu số chiếm hơn 30%, đồng bào giáo dân gần 10%. Đảng bộ có 47 TCCS đảng, với gần 7000 đảng viên và đã trải qua 29 kỳ đại hội.
Di tích lịch sử cây Đa làng Trù - Nghĩa Khánh
Với vị trí quan trọng của vùng Tây Bắc Nghệ An, Nghĩa Đàn luôn là địa bàn chiến lược, là hậu phương vững chắc cho các cuộc kháng chiến của dân tộc. Tháng 10 năm 1930, Chi bộ đảng đầu tiên của Nghĩa Đàn và cũng là chi bộ đầu tiên của vùng miền núi Nghệ An được thành lập tại Hang Rú Ấm (xã Nghĩa Đức). Tháng 4/1931, Đảng bộ huyện Nghĩa Đàn ra đời. Ngày 22/8/1945, tại Cây Đa làng Trù (nay thuộc xã Nghĩa Khánh) hàng ngàn nông dân, công nhân đã tập trung giương cao cờ đỏ sao vàng, kéo về huyện lỵ bắt giữ tri huyện, tịch thu ấn tín và ra mắt Ủy ban nhân dân lâm thời và Ủy ban Mặt trận Việt Minh huyện – Chính quyền đầu tiên của Nhân dân được ra đời. Cây Đa làng Trù (xã Nghĩa Khánh) và Hang Rú Ấm (xã Nghĩa Đức) đã được UBND tỉnh công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.
Hang Rú Ấm - xã Nghĩa Đức
Nằm trong vùng kinh tế Phủ Quỳ, cửa ngõ Tây Bắc của tỉnh Nghệ An, Nghĩa Đàn có vị trí địa lý thuận lợi và quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Phía Bắc giáp huyện Như Xuân và Như Thanh (tỉnh Thanh Hoá); phía Nam giáp huyện Tân Kỳ; phía Đông giáp huyện Quỳnh Lưu; phía Tây giáp huyện Quỳ Hợp, Quỳ Châu và bao quanh gần như toàn bộ thị xã Thái Hoà.
Hệ thống giao thông dày đặc và rất thuận lợi cho sự phát triển của huyện cũng như của vùng. Đường Hồ Chí Minh chạy dọc từ phía Bắc đến phía Nam của huyện dài khoảng 36 km; Quốc lộ 48A chạy ngang theo hướng Đông - Tây, nối vùng đồng bằng với các huyện Quỳ Hợp, Quỳ Châu, Quế Phong; Quốc lộ 48D kết nối giữa các huyện miền núi với Quốc lộ 1A và đi xuống cảng nước sâu Đông Hồi; Quốc lộ 48E chạy bao quanh huyện và cùng với các tuyến đường tỉnh, đường huyện tạo thành mạng lưới giao thông đồng bộ, thông suốt, thuận lợi để Nghĩa Đàn mở rộng giao lưu, vận chuyển hàng hóa, nguyên liệu phục vụ công nghiệp chế biến cũng như tiêu thụ sản phẩm và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội.
Đặc biệt, Nghĩa Đàn có diện tích đất đỏ Bazan khá lớn, trên 11.000 ha, loại đất rất tốt, thích hợp cho phát triển nhiều loại cây trồng, nhất là các loại cây công nghiệp, cây ăn quả. Huyện có hệ thống sông ngòi khá dày đặc và có trên 130 hồ đập lớn nhỏ; trong đó, hồ Sông Sào có dung tích chứa trên 51 triệu m3 nước, hồ Khe Đá có diện tích mặt nước trên 500 ha. Các sông suối và hồ đập lớn nhỏ có nước quanh năm và địa hình thích hợp tạo cho Nghĩa Đàn có nhiều thuận lợi trong phát triển nông nghiệp và là tiềm năng để phát triển du lịch sinh thái.
Văn hóa Nghĩa Đàn từ lâu đã là sự tích hợp của nhiều “dòng văn hóa”, trong đó có sự giao thoa của dòng văn hóa bản địa của người Thổ, người Thái với dòng văn hóa người Kinh, nhất là số người Kinh di dân đến đây từ cuộc khai thác thuộc địa, xây dựng đồn điền của thực dân Pháp và phong trào di dân làm kinh tế mới đầu những năm 1960. Nơi đây, đồng bào dân tộc Thổ vẫn còn lưu giữ được những nét văn hóa truyền thống đặc trưng như: lễ xuống đồng, lễ cơm mới, văn hóa cồng chiêng, các làn điệu dân ca như: đu đu điềng điềng, tập tính tập tang... Cùng với người Thổ, người Thái có các Lễ hội mang tính cố kết cộng đồng cao như: “Chá” hay “xặng booc” (xăng khan); tục buộc chỉ cổ tay, tục uống rượu cần, làm nhà mới, cưới hỏi, và những điệu múa sạp, múa xòe, đánh cồng, ném còn,... tạo nên một sắc màu văn hóa đa dạng, phong phú. Văn hóa của người Kinh thì rất đa dạng, phong phú được hội tụ từ nhiều miền quê khác nhau, nhất là văn hóa của các huyện miền xuôi Nghệ An được lưu giữ và truyền bá gắn với quá trình di dân lên Nghĩa Đàn làm ăn, sinh sống.
Trước đây, Nghĩa Đàn đã được nhiều người biết đến và nổi tiếng bởi sự phát triển của các nông, lâm trường đóng chân trên địa bàn gắn với sản xuất quy mô tập trung, với những sản phẩm đặc trưng như: cam, cao su, cà phê… gắn liền với ứng dụng khoa học kỹ thuật và những cách làm ăn mới. Ngày nay, với truyền thống, lợi thế và tiềm năng của mình, Nghĩa Đàn đã và đang tiến bước trên con đường mới.
Dây chuyền chế biến sữa của Công ty thực phẩm sữa TH
Các dự án lớn do Tập đoàn TH đầu tư đã phát huy hiệu quả tốt, khẳng định thương hiệu và vị thế của mình ở tầm Quốc gia, Quốc tế và đang đóng góp rất quan trọng vào sự phát triển chung của huyện nhà. Nhiều dự án và nhiều nhà đầu tư đã và đang được tạo điều kiện thuận lợi tốt để đầu tư trên đất Nghĩa Đàn với nhiều lĩnh vực khác nhau, mong đứng chân và gắn bó lâu dài trên mảnh đất lành này.
Vượt lên khó khăn của những năm đầu sau chia tách, đến nay cơ sở hạ tầng của Nghĩa Đàn trên các lĩnh vực và từ huyện đến các xã, thị trấn đã có sự thay đổi lớn. Khu trung tâm hành chính huyện hiện đại và khang trang; Nông thôn mới đã và đang được chung tay xây dựng đến tận vùng sâu, vùng xa của huyện; một thị trấn đang từng bước đô thị hóa và văn minh; hệ thống điện, đường, trường, trạm, dịch vụ tài chính, thông tin liên lạc… từng bước hiện đại và phủ khắp địa bàn, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển nhanh, bền vững.
Kinh tế phát triển nhanh, thu nhập tăng cao và đi cùng là văn hóa, xã hội có nhiều khởi sắc và tiến bộ. Giáo dục Nghĩa Đàn đang từng bước nâng cao cả về chất lượng đại trà và mũi nhọn; Y tế đã xây dựng được niềm tin tốt hơn trong khám, chữa bệnh; Văn nghệ, thể thao trở thành phong trào sâu rộng trong các tầng lớp Nhân dân; hộ nghèo giảm nhanh, an sinh xã hội được chăm lo, đảm bảo…
Người dân Nghĩa Đàn hôm nay sớm bắt nhịp với sự đổi mới cùng với sự quyết tâm vươn lên để đổi thay và làm giàu trên mảnh đất của mình. Nhiều mô hình sản xuất, kinh doanh gắn với ứng dụng công nghệ mới và kỹ thuật tiên tiến đã có hiệu quả tốt; nhiều sản phẩm có lợi thế, có thương hiệu, được nhiều người tin dùng và hợp tác làm ăn; nhiều tiềm năng trên các lĩnh vực đang được khai thác, nhiều hình thức làm ăn mới đang được mở ra, tạo cơ hội và động lực to lớn cho sự phát triển trên địa bàn và tạo sự hấp dẫn lớn với các nhà đầu tư.
Một hệ thống chính trị từ huyện đến cơ sở đã và đang được tập trung xây dựng vững mạnh, đồng bộ và hoạt động có hiệu quả; một đội ngũ cán bộ, đảng viên đã và đang được chăm lo để không ngừng nâng cao ý thức, trách nhiệm đối với công việc, đối với Nhân dân; một sức mạnh to lớn trong cộng đồng, từ các tầng lớp Nhân dân huyện nhà đang đoàn kết, hợp lực, phát huy ý chí tự lực, tự cường để vươn lên dựng xây quê hương ngày càng giàu mạnh.
Đảng bộ và nhân dân Nghĩa Đàn đón nhận Huân chương Lao động nhạng Nhất ( Lần thứ 2)
Suốt chặng đường qua, đã có nhiều danh hiệu cao quý mà Đảng, Nhà nước đã trao tặng cho huyện nhà; nhiều đồng chí lãnh đạo cấp cao của Đảng, Nhà nước đến thăm và làm việc; rất nhiều tập thể, cá nhân được tuyên dương, khen thưởng trên các lĩnh vực; một Nghĩa Đàn đã và đang khẳng định vị thế của mình trong quá trình dựng xây và phát triển của vùng Tây Bắc tỉnh Nghệ An và của cả tỉnh nhà.
Một bức tranh tổng thể về Nghĩa Đàn được vẽ nên để mỗi người con nơi đây càng nâng niu, quý trọng, giữ gìn và phát huy truyền thống, lợi thế, tiềm năng và sức mạnh của mình; để những ai quan tâm, yêu mến Nghĩa Đàn, đã và đang có ý định đầu tư ở Nghĩa Đàn sẽ dành nhiều tình cảm, sự quan tâm lớn hơn và cùng tìm hiểu kỹ để gắn và yêu Nghĩa Đàn – Mảnh đất giàu bản sắc, đầy tiềm năng này!
Tháng 12 năm 2021
BAN TUYÊN GIÁO HUYỆN ỦY
